Z konieczności, w największym skrócie powiązanie tych elementów w ujęciu holistycznym można przedstawić następująco:
1. wpływ odżywiania
– na poziomie somatycznym (w ciele) będzie odzwierciedlany poprzez zapotrzebowanie na pożywienie (głód), określone rodzaje pożywienia i innych substancji potrzebnych organizmowi, pobudzenie zmysłów w reakcji na nie, zapotrzebowanie na określony rodzaj i porcję aktywności pozwalającą zużyć zgromadzoną energię, sprawność i efektywność w jego przetwarzaniu przez organizm, skutki fizyczne odżywiania (pozytywne i negatywne – przyrost masy, chudnięcie, stan i funkcje organów i układów odpowiednio/nieodpowiednio zasilanych);
– na poziomie psychicznym będzie odzwierciedlony poprzez wiedzę i umiejętności pozwalające prawidłowo się odżywiać, reakcje emocjonalne na stan głodu i sytości, sytuacje związane z odżywianiem, nawyki i upodobania żywieniowe;
– na poziomie duchowym – poprzez poczucie prawdziwego sensu żywienia w życiu i funkcjonowaniu człowieka, jego wpływ na rozwój w różnych aspektach np. wzbogacanie duchowe poprzez przeżycia estetyczne lub sytuacje relacyjne związane ze wspólnym spożywaniem pokarmu
2. wpływ psychiki
– na poziomie odżywiania będzie odzwierciedlany poprzez chęć – niechęć do jedzenia, w sposobie odżywiania obserwowane reakcje emocjonalne i procesy poznawcze (np. tempo jedzenia, uważność z jaką się je), wybór pokarmów i sposobu spożywania wskazujący na stan emocjonalny, nawyki myślowe i emocjonalne towarzyszące odżywianiu i stanom przed i po – ożywienie, zniechęcenie, reakcje na pożywienie jako regulator emocji, używanie pokarmu i sytuacji związanych z odżywianiem do zaspokajania potrzeb psychicznych (np. relacyjnych)
– na poziomie somatycznym będzie odzwierciedlany poprzez chęć – niechęć do aktywności fizycznej, stan napięcia – rozluźnienia w poszczególnych partiach ciała, w których kumulują się emocje, stan narządów i układów jako skutek długotrwałego przeżywania emocji, ekspresję emocjonalną widoczną w aktywności fizycznej i poprzez różne reakcje fizyczne, myśli i emocje towarzyszące aktywności fizycznej, podejmowanie aktywności fizycznej jako regulatora emocji
– na poziomie duchowym – będzie odzwierciedlony poprzez poczucie tożsamości, sens własnej konstrukcji psychicznej, poczucie dumy i zadowolenie z tego kim i jaki jestem, sens dbania o rozwój psychiczny w różnych aspektach funkcjonowania psychiki (rozwój umysłowy, inteligencja emocjonalna), przeżycia duchowe związane z doświadczaniem rozwoju, piękna wewnętrznego istoty ludzkiej
3. wpływ soma – funkcjonowania ciała
– na poziomie odżywiania będzie odzwierciedlany poprzez zapotrzebowanie na określone pokarmy potrzebne organizmowi do funkcjonowania i budowy, fizyczną aktywność ukierunkowaną na ich zdobycie oraz fizyczne możliwości w tym zakresie, możliwość spożywania i przyswajania pokarmów dzięki dobremu stanowi fizycznemu i kondycji fizycznej
– na poziomie psychiki – poprzez emocje i przekonania towarzyszące wyglądowi, stanowi organizmu, kondycji, aktywności i możliwości w tym obszarze, wiedzę o funkcjonowaniu ciała, odpowiedniej do konstrukcji organizmu aktywności,
– na poziomie duchowym – będzie odzwierciedlony poprzez poczucie sensu i celu dbania o organizm, a zwłaszcza o ciało, roli organizmu i jego aktywności w osiąganiu celów życiowych, poprzez przeżycia duchowe związane z doświadczaniem swoich możliwości fizycznych, pięknem organizmu, wartościowe sytuacje związane z dbaniem o ciało, wspólną w tym celu aktywność z innymi ludźmi
4. wpływ duchowości
– będzie odzwierciedlany przede wszystkim poprzez świadomość całości organizmu, jego funkcji i celów oraz wartości, wśród których równowaga w całym organizmie jest ważnym kryterium oceny stanu organizmu i jego funkcjonowania, a jej zakłócenie ważnym sygnałem i motywem do podejmowania zmian;
– na poziomie odżywiania wpływ duchowości będzie odzwierciedlany przez właściwą rolę pożywienia i środowiska zapewniającego dopływ potrzebnych organizmowi czynników (np. świeże powietrze, leczniczy zapach, powietrze odpowiednio nasycone wilgocią itp.) oraz świadome podejmowanie działań w kierunku dostarczenia organizmowi potrzebnych substancji, poświęcaniu pożywieniu uwagi, troski o tą czynność, dbanie by jej podejmowanie także dostarczało pożywienia duchowego i duchowych przeżyć;
– na poziomie fizycznym wpływ duchowości będzie odzwierciedlony przez przywiązywanie znaczenia troski o fizyczny stan, kondycję i możliwości organizmu wyrażające się w dokładnym, zgodnym z aktualnym zapotrzebowaniem codziennym dbaniu o niego, podejmowaniu specyficznych dodatkowych działań zapewniających mu prawidłowe działanie, ochronę i długowieczność;
– na poziomie psychicznym – podobnie – będzie odzwierciedlony by poprzez rolę kondycji psychicznej, konstrukcji psychicznej, możliwości psychicznych w osiąganiu przez cały organizm celów, dążenia do wypełnienia jego misji, dynamizowania rozwoju. Na poziomie psychicznym znaczenie dla rozwoju i kondycji organizmu będą miały specyficzne przeżycia duchowe. Celem powyższej charakterystyki jest tylko ułatwienie orientacji w specyfice powiązań między obszarami organizmu oraz stworzenie praktycznej matrycy do oceny stanu organizmu i specyfiki aktualnych wzajemnych powiązań między jego obszarami u konkretnych osób. Ze względu na ramy i cel niniejszego opracowania nie aspirujemy tutaj do oddania w sposób wyczerpujący wszystkich relacji w obrębie organizmu w podejściu holistycznym. Charakterystyka powiązań między konkretnymi poszczególnymi obszarami wymagałaby odrębnych opracowań.

UŻYWANIE ALKOHOLU I JEGO SKUTKI W PODEJŚCIU HOLISTYCZNYM
Faktem uzasadniającym rozważanie podejścia holistycznego w pomaganiu osobom uzależnionym jest koncepcja wieloczynnikowej genezy uzależnienia (bio-psycho-społeczno-duchowa). Najważniejszym krokiem w zrozumieniu roli picia alkoholu w podejściu holistycznym jest określenie, który obszar jest terytorium tej aktywności i jaki cel przyświeca tej czynności. Pamiętajmy, że alkohol funkcjonuje od dawna w życiu człowieka i nie został „stworzony” tylko w celach związanych z psychiką. Funkcjonalnie wypijany alkohol jest produktem dostarczanym organizmowi poprzez funkcję odżywiania i jako taki ma spełnić funkcję „zaopatrzeniową”, jak każdy spożywany produkt. Celem tej czynności jest dostarczenie związków potrzebnych lub przydatnych organizmowi. Z praktycznej perspektywy wiemy, że na poziomie fizycznym – spożywany alkohol może być potrzebny do rozpuszczenia innych substancji pokarmowych, ułatwienie procesów trawiennych, pobudzenie lub zmianę funkcji niektórych organów i układów (np. wzrost ciśnienia, szybsze spalanie), dostarczenie prostej porcji energii, rozluźnienie mięśni, uśmierzenie bólu. W odniesieniu do poszczególnych rodzajów alkoholu istotne może być odżywcze znaczenie dodatkowych substancji zawartych w napoju alkoholowym, jak np. resweratol zawarty w czerwonym winie sprzyjający procesom związanym z długowiecznością organizmu człowieka. Prawidłowe odżywianie z użyciem alkoholu oznacza poprawną wiedzę o działaniu tej substancji i konstruktywnym sposobie jej stosowania. Błędy żywieniowe mogą przyczynić się do sięgnięcia po alkohol i w dalszej perspektywie do uzależnienia. Przyczyny żywieniowe nadmiernego picia alkoholu sprowadzają się do powszechnie popełnianych błędów, a więc nadmiaru soli, mięsa, tłuszczów niskiej jakości oraz konserwantów chemicznych. Dieta zbudowana w oparciu o te produkty prowadzi do zmian w organizmie i może powodować takie objawy jak: nasilenie stanów depresyjnych, przyczyniać się do wybuchów gniewu, zaogniać stany zapalne oraz wywołać bądź nasilać ból. Błędy żywieniowe – niedostosowanie sposobu odżywiania do rzeczywistych potrzeb organizmu pociąga za sobą dużo poważniejsze konsekwencje niż choroby dietozależne. Dzieje się tak, gdyż „ciało(…) ignorowane (…) mści się za zaniedbania kompulsywnym objadaniem się, seksem, anoreksją czy uzależnieniami, dokładając do nich pogardę dla planety, zwierząt, wody i zdrowego jedzenia.” (Stephen Buhner, The Fasting Path, Penguin, New York 2003) Alkohol i inne używki potrafią przynieść w tych stanach krótkotrwałą ulgę, stąd możliwość wzrostu fizycznego zapotrzebowania na alkohol i jego działanie, kiedy ich długotrwale doświadczamy. Na poziomie psychicznym zależnie od dawki alkohol pobudza lub wygasza emocjonalnie, co jest źródłem przyjemności. Spostrzegana czynność picia wpływa na tożsamość – „jestem osobą pijącą” i staje się to źródłem różnych emocji. Prawidłowa lub nieprawidłowa wiedza o działaniu alkoholu oraz umiejętności, nawyki, wzorce w zakresie korzystania z alkoholu prowadzą do błędnych wyborów z punktu widzenia potrzeb organizmu. Błędy i braki w zakresie funkcji psychicznych – w zakresie wiedzy i umiejętności poznawczych, emocjonalnych, zaspokajania potrzeb mogą rodzić zapotrzebowanie na dostarczenie ulgi i przyjemności przez spożycie alkoholu zamiast innych celowych, konstruktywnych działań, właściwych dla obszaru psychiki (ulgę osiągamy zaspokajając potrzeby, ale też „alternatywnie” – pijąc alkohol). W obszarze duchowości – brak świadomości dotyczącej zarówno prawdy o sensie i znaczeniu picia alkoholu w życiu człowieka i dla funkcjonowania organizmu, ale także brak poczucia sensu, brak celów, brak kontaktu z ideami i wartościami może czynność picia, jego skutki, sytuacje związane z piciem alkoholu uczynić najsensowniejszymi w życiu. Dostrzegamy tego przejawy u osób uzależnionych, dla których picie alkoholu jest najważniejszym lekiem, celem, sensem w życiu. Kumulacja błędów i deficytów we wszystkich tych obszarach funkcjonowania organizmu nasila zapotrzebowanie na alkohol i czynność picia jako niezbędną organizmowi. Uzależnienie od alkoholu w ujęciu holistycznym można wyjaśnić jako stan równowagi osiągnięty przez organizm poprzez czynności nałogowe – nadmiarowe spożycie alkoholu ustanowiony pomiędzy –
1/ obszarami, w których występowały błędy i deficyty powodujące dysfunkcyjność tych obszarów i określone dolegliwości w nich – a
2/ funkcją odżywiania – dostarczającą organizmowi poprzez duże dawki alkoholu wymaganego przez poszczególne jego obszary poczucia ulgi i złudnego dobrostanu. Taki stan równowagi dobrze tłumaczy fakt domagania się przez cały organizm dalszych dawek alkoholu w związku z błędami i niedomaganiem wszystkich jego obszarów i funkcji. Natomiast powody wzrostu spożycia alkoholu w rozwoju uzależnienia można rozumieć jako: z jednej strony – dalszy skutek błędu, jakim jest spożywanie często dużej ilości alkoholu dla uśmierzenia negatywnych skutków jego działania zamiast niezbędnego pożywienia, substancji i działań koniecznych poszczególnym niedomagającym obszarom organizmu – a z drugiej strony jako skutek błędu żywieniowego, polegającego na nawyku żywieniowym sprowadzającym funkcje odżywiania – zasilania poszczególnych obszarów – do korzystania w nadmiernych ilościach z jednej głównej substancji zasilającej, mającej wspomóc wszystkie procesy. Bardzo istotnym czynnikiem wzmacniającym ten proces są także zmiany w obszarze funkcji duchowych. Istotnym narzędziem kierowania sobą przez człowieka jest świadomość, wyznaczone cele i wartości, wśród których najważniejszą wartością – ze względu na funkcjonowanie i rozwój świadomości – jest prawda, pozwalająca na pełny i adekwatny kontakt z rzeczywistością zewnętrzną i wewnętrzną, taką jaką ona jest. Zmiany w obszarze duchowości jakie dokonały się w trakcie nasilającego się spożywania alkoholu polegały na odbieganiu od prawdy o wartościach budujących człowieka, cały jego organizm i stanowiących o jego rozwoju oraz fałszowaniu prawdy o rzeczywistym wpływie alkoholu na wszystkie funkcje organizmu. W to miejsce natomiast były eksponowane rola i wartość picia, stany z nim związane, okoliczności jakie temu towarzyszą. Samo spożywanie alkoholu prowadziło do jego dalszego ograniczającego wpływu na świadomość, czego efektem były dalsze błędy w kontakcie z rzeczywistością wewnętrzną i zewnętrzną oraz błędna ocena stanu wartości, celów, postępów w rozwoju, sensie życia. Podstawowym świadomym wnioskiem formułowanym przez osoby nadmiernie pijące dotyczącym tego obszaru jest złudzenie o poprawności funkcjonowania przez cały organizm i w szczególności o poprawnie działającym obszarze kierowania – duchowości. Przebijająca się do świadomości fragmentaryczna wiedza o kryzysie, w jakim znajduje się organizm, jeśli uruchamia organizm w jakimś konstruktywnym kierunku – to jest to, co najwyżej dostrzeżenie elementów kryzysu – trudności, problemów. Niestety wybór środka wychodzenia z kryzysu na poziomie duchowym – poszukiwania wartości i narzędzi pomocnych – koncentruje świadomość dalej tylko wokół alkoholu i sprowadza się albo do dalszego sięgania po niego albo okresowego powstrzymania od niego. Świadomość rzeczywistych przyczyn kryzysu i prawdziwych środków zaradczych odnoszących się do oceny stanu całego organizmu i przywróceniu działań prawidłowych – ze względu na ten stan wszystkich jego funkcji nie jest możliwa. Dzieję się tak ze względu na – po pierwsze w obszarze duchowym – zawężenie świadomości wartości do naczelnej roli alkoholu, po drugie – zawężenia świadomości przez samo spożycie alkoholu.

POMOC OSOBIE UZALEŻNIONEJ W UJĘCIU HOLISTYCZNYM
Powodem, dla którego osoba uzależniona może szukać pomocy mogą być niedomagania i dolegliwości z nimi związane, w którymkolwiek obszarze funkcjonowania organizmu – psychicznym, somatycznym, żywieniowym, duchowym. Uzależnienie rozumiane jako osiągnięty zmieniony stan równowagi w organizmie jest wspierane przez zmienione funkcjonowanie wszystkich jego obszarów. W obszarze żywienia będzie to na przykład w wyniku zaburzenia równowagi białkowo- węglowodanowej rezygnacja z tego, co normalnie w sposób zrównoważony odżywia organizm (np. warzywa i owoce), na rzecz pokarmów tłustych, cukru, potraw słonych. Wystarczy spojrzeć, co znajduje się na stole osoby pijącej. Bardzo niesmaczne byłoby picie „pod” surowy ogórek czy jabłko. Stąd ciekawy fakt, iż bardzo mało osób uzależnionych zdarza się wśród wegetarian. W obszarze fizycznym – soma – ugruntowującym się sposobem funkcjonowania będzie zahamowanie i wyczerpanie – jako skutek braku energii i wydatkowania jej wyłącznie na aktywność związaną ze spożywaniem, przetwarzaniem alkoholu, odtruwaniem i usuwaniem skutków jego działania oraz pobudzenie związane ze znajdowaniem się pod jego wpływem, mimo braku innych substancji prawidłowo zasilających. Dochodzi do pogłębiającego się usztywnienia jako skutek braku odpowiednich substancji koniecznych i nadmiaru niektórych (np. soli), ale także nawyków związanych z piciem i trzeźwieniem (raczej w bezruchu). Spowolnienie ruchowe i niechęć do ruchu, uczucie zesztywnienia w ciele i napięcie w wielu partiach mięśni, pochylona sylwetka, zapadnięta klatka piersiowa, ciężki oddech, zmniejszenie ruchomości stawów obwodowych i kręgosłupa, zniechęcające do poruszania i aktywności. Kłopoty ze snem lub/i permanentne zmęczenie dodatkowo wyczerpujące. Zła jakość skóry i włosów (kolor, sprężystość, przesuwalność, zmiany alergiczne czy z nietolerancji pokarmowych), zakłócone funkcjonowanie gruczołów potowych oraz łojowych. Oczywiście dochodzą do tego przewlekłe schorzenia w obrębie organów i układów najsłabszych w organizmie danej osoby i najbardziej narażonych na działanie alkoholu, „leczone” alkoholem. W obszarze psychicznym – emocje głównie wywołane są piciem i trzeźwieniem fizycznym oraz okresowymi stanami abstynencji. Procesy poznawcze są zahamowane bezpośrednim wpływem alkoholu. Nadużywanie substancji chemicznych wiąże z: zakłóceniami w obrębie kory przedczołowej – odpowiedzialnej za koncentrację, planowanie, kontrolowanie impulsów i podejmowanie dobrych (lub złych) decyzji, z zakłóceniami w obrębie kory zakrętu obręczy – umożliwiającej przenoszenie uwagi z jednej myśli na drugą i zmianę zachowania (elastyczność) oraz w obrębie układu limbicznego, kontrolującego m.in. nastrój (gdy on szwankuje ludzie mają problemy ze zmiennością nastrojów i negatywnymi myślami). Potwierdzone są związki nadużywania substancji psychoaktywnych z agresją i funkcjami wykonawczymi mózgu, a także z osłabionymi procesami decyzyjnymi, stawiającymi daną osobę w sytuacjach wysokiego ryzyka. W obszarze duchowości – w związku ze zmianami w obszarze świadomości i błędną oceną stanu organizmu pojawia się utrata poczucia sensu życia, utrata kontaktu z wartościami a w to miejsce – picie i jego skutki lub możliwość zachowania okresowej abstynencji – nadają życiu sens. W miejsce świadomości stanu i celów pojawia się brak świadomości, rozmijanie się z prawdą na temat zasilania organizmu/braku zasilania – roli alkoholu, widzenie całości organizmu przechodzi we fragmentaryczne postrzeganie. Przykłady typowych dla uzależnienia dolegliwości i powodów zgłaszania po pomoc:
1/ w obszarze duchowym – brak poczucia sensu życia, apatia, konflikty wartości, utrata kontroli nad życiem, kryzysy, trudności, bezradność zamiast rozwoju, poczucia spełnienia, brak satysfakcji życiowej;
2/ w obszarze psychicznym – przykre stany emocjonalne – lęk, poczucie winy, wstyd, dezorientacja, trudności i problemy z zaspokajaniem określonych potrzeb psychicznych – zwłaszcza bezpieczeństwa, potrzeb relacyjnych, pozytywnej samooceny;
3/ w obszarze odżywiania – skutki błędów żywieniowych – brak apetytu lub trudne do opanowania sięganie po określone pokarmy, destrukcyjne nawyki żywieniowe – objadanie się pożywieniem o małej wartości odżywczej, chudnięcie lub tycie, typowe dla złej diety i identyfikowane z nią dolegliwości głównie ze strony układu pokarmowego
4/ w obszarze fizycznym – bóle, sztywność, napięcie, problemy z poruszaniem, niechęć do aktywności fizycznej lub konkretne dolegliwości wewnętrzne, wymagające interwencji medycznej.

Proces pomagania w ujęciu holistycznym, integrującym zmierza do przywrócenia właściwego funkcjonowania całego organizmu i właściwej równowagi . Celem pomocy jest:
1/ diagnoza przyczyny dolegliwości poszukiwana w powiązaniach dolegliwości i obszaru, w którym się pojawiła z pozostałymi obszarami i funkcjami organizmu,
2/ pomoc w przywróceniu równowagi w organizmie poprzez ustanowienie nowych, zdrowych – prawidłowych powiązań między poszczególnymi obszarami i umożliwienie organizmowi normalnego funkcjonowania, przeżycia i rozwoju. Praca nad podjęciem takich zmian może się rozpocząć od dowolnego obszaru, bo i tak specjalista pracujący nad tym obszarem dostarcza pacjentowi informacji o całym organizmie – przyczynach dolegliwości tkwiących we wszystkich pozostałych obszarach. Dokonuje się w ten sposób podstawowa zmiana w obrębie świadomości pacjenta polegająca na zobaczeniu przez niego całego swojego organizmu, wszystkich niekorzystnych w nim powiązań. Specjalista pracujący nad danym obszarem np. odżywianiem – dietetyk udziela wskazówek dotyczących swojego obszaru w kierunku – eliminowania czynnika niepożądanego, podjęcia działań pomagających w usuwaniu skutków jego działania oraz wspomagających organizm w procesie powrotu do normalności. Ciekawe jest, że w tradycyjnej medycynie chińskiej podstawowym zaleceniem dietetycznym dla osób mających problem alkoholowy jest rezygnacja z używania soli. Metodą pracy na tym etapie będą indywidualne konsultacje, edukacja żywieniowa oraz trening żywieniowy. Pacjent może wspomagać ten proces udziałem w grupie pracującej nad wspomaganiem zmian (wzmacniania samokontroli), jakie podjęli jej uczestnicy w różnych obszarach. Podobnie w obszarze zdrowia fizycznego – konieczna będzie konsultacja i pomoc lekarza w odniesieniu do stwierdzonych schorzeń. Ważną osobą w powrocie tego obszaru do normalności jest praca z fizjoterapeutą, który oceni stan wydolności organizmu pod względem aktywności fizycznej, zaleci pacjentowi działania lub podejmie zabiegi wspomagające aktywność fizyczną organizmu, dostosowaną do kolejnych celów jakimi są odtruwanie, uruchomienie i odzyskanie elastyczności, rozluźnienie i normalna aktywność konieczna normalnie funkcjonującemu organizmowi. Działania podejmowane w obszarze somatycznym będą się sprowadzać do zabiegów uruchamiających i odblokowujących (np. masaże, terapia czaszkowo-krzyżowa, ćwiczenia oddechowe). Konsultacje służą edukacji na temat funkcjonowania całego organizmu – przyczyn dolegliwości tkwiących we wszystkich pozostałych obszarach oraz udzieleniu wskazówek dotyczących podejmowania przez pacjenta stopniowych działań wspomagających aktywność fizyczną (od spaceru na świeżym powietrzu po bardziej zaawansowane, dostosowane do konkretnego organizmu rodzaje aktywności, wysiłku, sportu). Ważnym działaniem w tym obszarze są treningi zwiększające umiejętności identyfikacji sygnałów ciała i ich interpretacji. W obszarze zdrowia psychicznego – podobnie jak w pozostałych obszarach ważne jest wskazanie przyczyn problemów tkwiących w funkcjonowaniu całego organizmu i możliwości wspierania psychiki zmianami w pozostałych obszarach (diecie, aktywności fizycznej, duchowości). Podstawowym celem pomocy jest tutaj wyeliminowanie działań i nawyków zwiększających stres i napięcie na rzecz form aktywności i działań je redukujących. Podobnie jak w innych obszarach oprócz edukacji na temat funkcjonowania całego organizmu i jego wewnętrznych powiązań specjalista psycholog lub psychoterapeuta podejmuje konsultacje diagnozujące przyczyny problemów w powiązaniu z pozostałymi obszarami funkcjonowania, prowadzi treningi umiejętności w zakresie redukcji stresu, rozpoznawania i ekspresji emocji oraz identyfikacji sygnałów psychicznych wskazujących na stan organizmu, trening zaspokajania potrzeb i rozwiązywania problemów, treningi usprawniające funkcje poznawcze, ewentualnie treningi związane z nabywaniem konkretnych umiejętności życiowych np. interpersonalnych. Doradca duchowy odnosi się do stanu świadomości człowieka zwłaszcza w kierunku rozumienia kim jest, po żyje, do czego służy mu jego organizm, jakie cele ma do osiągnięcia. Paul Pitchford twierdzi, że „styl życia odzwierciedla nasze potrzeby zgodnie z naszym poziomem świadomości.” Zatem codzienne decyzje począwszy od tego, co jemy, jak spędzamy czas, są odzwierciedleniem obrazu tego, kim jesteśmy dla siebie, czy też inaczej jaką świadomość siebie, swojej natury, potrzeb, wreszcie wartości posiadamy. Świadomość tę Paul Pitchford rozumie jako „wgląd w potrzeby osadzone w osobistych wartościach.” Dr nauk medycznych Preeti Agrawall twierdzi wręcz, że wszyscy ludzie odżywiają się i podejmują wszelkie aktywności w sposób idealny dla siebie! To znaczy w sposób idealnie odzwierciedlający to, kim są dla siebie, czy też za kogo się uważają. Istnieje zatem w opinii Dr Preeti Agrawal doskonały związek pomiędzy tym, co robimy, a tym czym jesteśmy, czy też uważamy, że jesteśmy. W takim rozumieniu styl życia ludzi z zachodnich społeczeństw odzwierciedla to, jaką posiadają świadomość siebie i swoich potrzeb. Idąc za tym tokiem rozumowania można przyjąć, że podnoszenie świadomości wyznacza kierunek dla skutecznych strategii optymalizacji całego stylu życia.

Jak zatem w praktyce pomóc dbać o rozwijanie świadomości? Metod jest wiele, począwszy od Mindfulness* praktykowanego w codziennych czynnościach jak: jazda komunikacją miejską, mycie naczyń, branie prysznica, spacer itd., poprzez regulację oddechu, medytację czy modlitwę. Warto wiedzieć, że istnieją naukowe dowody potwierdzające korzystny wpływ odmawiania mantry i różańca na zdrowie. Badania takie przeprowadził dr Luciano Bernardi z Uniwersytetu Pavia we Włoszech, zajmujący się od lat autonomicznymi rytmami ciała: rytm bicia serca, oddech, ciśnienie krwi itd. Utrzymanie równowagi między tymi biorytmami jest bardzo precyzyjnym wskaźnikiem dobrego zdrowia. Doktor Bernardi odkrył, że odmawianie „Zdrowaś Mario” (po łacinie) oraz recytacja najbardziej znanej mantry buddyzmu: „Om-Mani-Padme-Hum” powoduje (u odmawiających je osób) już po kilku minutach automatyczne przejście na naturalny rytm wahań funkcji biologicznych (sześć oddechów na minutę). Urządzenia pomiarowe w laboratorium zarejestrowały kolejno rezonowanie wszystkich rytmów biologicznych oraz ich wzajemne wzmacnianie. W wyniku tego badania uzyskano płynny harmonijny wykres charakterystyczny dla stanów empatii, zadowolenia, wdzięczności. Doktor Bernardini potwierdził tym samym w swych badaniach harmonizujący rytmy biologiczne wpływ tradycyjnych praktyk religijnych na poprawę samopoczucia i zachowanie zdrowia. Naukowcy amerykańskiego Narodowego Instytutu Zdrowia pod kierownictwem J.F. Thayler potwierdzili odkrycie doktora Bernardiego i wykazali liczne prozdrowotne oddziaływania „technik” równoważenia autonomicznych rytmów ciała. Dowiedli że: wzmacniają one funkcjonowanie układu immunologicznego, łagodzą stany zapalne, poprawiają regulację poziomu cukru we krwi, redukują powikłania pocukrzycowe oraz stabilizują właściwe ciśnienie krwi, ograniczają niewydolność serca, a nawet obniżają ryzyko nagłego zgonu. Paul Pitchford zaleca, aby na co dzień dbać o utrzymanie spokoju umysłu, odprężenie i skupienie, co uznaje za warunek rozwijania autorefleksji. Ostatecznie stwierdza, że zdolność zachowania równowagi mentalnej sprawia, iż styl życia, w tym sposób odżywiania, podejmowana aktywność fizyczna itd. będą jakby automatycznie kształtowały się tak, by zachować równowagę. Stanie się tak, gdyż – jak pamiętamy – styl życia odzwierciedlając naszą świadomość niejako dopasowuje się do niej. Dalajlama uważa, że człowiek zachodu może doświadczyć szczęścia poprzez dbałości o swój rozwój umysłowy, który nazywa „duchowym.” Pisze, że cudowny umysł człowieka może stanowić dla niego źródło siły oraz szczęśliwej przyszłości, pod warunkiem, że będziemy go właściwie wykorzystywać. W przeciwnym razie, staje się przyczyną nieszczęścia i udręki. Idea ta znajduje uznanie i praktyczne zastosowanie w nowoczesnych nurtach psychologicznych, jak na przykład w terapii akceptacji i zaangażowania ACT – umieszczonej w amerykańskim Narodowym Rejestrze Praktyk Medycznych Opartych na Dowodach (The National Registry of Evidence-based Programs and Practices -NREPP), prowadzonym przez Amerykańskie Federalne Ministerstwo Zdrowia (Department of Health and Human Services). Steven Hayes, Kirk Strosahl i Kelly Wilson, twórcy ACT, opracowali w oparciu o model funkcjonowania ludzkiego umysłu swoją terapię, której sedno można by zawrzeć w znanych słowach kreda spokoju: „Akceptuj ze spokojem to, czego nie możesz zmienić, miej odwagę zmienić to co możesz zmienić i pogłębiaj mądrość, by odróżnić jedno od drugiego.” Taką ukierunkowaną mądrość duchowy przywódca Tybetu, widzi jako jeden z atrybutów, czy też przejawów duchowości. Dysponując nią, w oparciu o dostępną wiedzę potrafimy odróżnić korzystne i niekorzystne skutki naszych działań i podejmować optymalne decyzje. Bardzo ważne jest, byśmy umieli rozpoznać prawdziwe motywy naszych pragnień i działań. Rozwijając wiedzę o naturalnych przyczynach własnego zachowania możemy w sposób wymierny zwiększyć możliwości swojego działania. Mądrość zasilona wiedzą pomaga nie tylko zrozumieć, ale daje również możliwość kreowania siebie oraz otaczającej nas rzeczywistości w sposób rozumny – niepozbawiony sensu. Twórca logoterapii – profesor neurologii i psychiatrii Uniwersytetu Wiedeńskiego Viktor E. Frankl – widzi człowieka jako istotę odpowiedzialną i zobowiązaną do stałego urzeczywistniania sensu, jaki potencjalnie niesie ze sobą każda sytuacja życiowa. Podstawowym zadaniem logoterapii jest uświadomienie człowiekowi wymiaru jego odpowiedzialności. Jednocześnie pozostawia mu decyzję w kwestii tego, przed kim i za co czuje się odpowiedzialny. To od każdego z nas zależy czy i w jakim zakresie przyjmiemy na siebie odpowiedzialność przed własnym ciałem, rodziną, w szczególności dziećmi (nawet tymi potencjalnymi), społeczeństwem, czy wreszcie przed własnym sumieniem. Jednocześnie Viktor E. Frankl dostrzega w odpowiedzialności „istotę ludzkiej egzystencji.” Rzecz w tym zatem, aby znajdować trafne rozwiązania dla zadań i problemów, jakie co dzień stają przed nami, podejmować właściwe decyzje i zgodnie z nimi postępować, aby urzeczywistnić sens swojego istnienia. Chodzi o to, aby móc doświadczać satysfakcji, spełnienia, radości i wreszcie szczęścia niezależnie od tego co nam przynosi los. Viktor E. Frankl, uważa, że „umiejętność wznoszenia się ponad (…) i sięgania poza” uwarunkowania biologiczne, psychologiczne lub socjologiczne, stanowi główną cechę ludzkiej natury. Niestety zdarzają się często takie okoliczności, że mimo starań nie jest to osiągalne. Dlatego często potrzeba nam emocjonalnej transformacji, abyśmy mogli znaleźć własną drogę życiową i nie pozwolić, by determinowała nas nasza historia. W takich wypadkach nieodzowna okazuje się psychoterapia. Nie uda się bowiem „doświadczać satysfakcji, spełnienia, radości i wreszcie szczęścia niezależnie od tego co nam przynosi los, jeśli nie pogodzimy się ze swoim dotychczasowym życiem.
Dokładnie to samo założenie leży u podstaw ACT – Acceptance Commitment Therapy. Stawiane przez jej autorów tezy stanowią pragmatyczne wskazania dla osiągnięcia poprawy jakości życia, a co za tym idzie satysfakcji z życia. Po pierwsze w odróżnieniu od założenia typowego dla większości terapii, ACT nie uznaje, że normalność naszego doświadczenia łączy się nieodzownie ze stanem zadowolenia. Przeciwnie wg ACT cierpienie psychologiczne jest komplementarną częścią naszego doświadczenia! Należy więc pogodzić się z tym, że wszyscy go doświadczamy. Viktor E. Frankl pisze więcej: „ludzka egzystencja nie jest (…) kompletna bez cierpienia i śmierci. ”Na fakt , że nikt nie jest w stanie uniknąć cierpienia ACT odpowiada: – „act” co oznacza „działaj”! A jeszcze dokładniej: „akceptuj” własne doświadczenia i „działaj – zaangażuj się we własne życie.” Stanie się to możliwe dzięki „zwiększeniu zdolności podejmowania działań zgodnych z wybranymi przez siebie wartościami”. Wartości widziane jako świadomie obrane drogi życia, nadają mu sens poprzez wskazanie celu oraz budowanie motywacji dla długofalowych wzorców zachowań. Dlatego też w Terapii Akceptacji i Zaangażowania za punkt wyjścia uważa się odkrycie – poprzez praktykowanie uważności – indywidualnych wartości. Dzięki nim można wyznaczyć cele i obrać kierunek zaangażowanego działania. W ten sposób osiągniesz cel, który zakłada terapia tj. „poprawę jakości życia, wzrost satysfakcji z życia.” Jest to ostatecznym celem podejścia holistycznego, w tym także podejścia holistycznego w pomocy osobom uzależnionym.

Na zakończenie chcielibyśmy zwrócić uwagę na zasadnicza kwestię dotyczącą pomagania w podejściu holistycznym, iż – jak wydaje nam się, że wynika z powyższego tekstu – działania prowadzone w tym podejściu muszą być prowadzone zespołowo, przez specjalistów reprezentujących opisane obszary funkcjonowania organizmu. Minimum to psycholog lub psychoterapeuta, dietetyk, lekarz, fizjoterapeuta. Pacjent zaczyna korzystanie z pomocy zgłaszając się do specjalisty, z którego kompetencjami identyfikuje swoje dolegliwości, Jednakże oprócz formułowania zaleceń dotyczących zmian w identyfikowanym obszarze problemów, każdy ze specjalistów dąży do poszerzenia świadomości pacjenta w zakresie całego organizmu i jego powiązań, tym samym motywując go do skorzystania z konsultacji z pozostałymi specjalistami i pracy nad procesem zmiany w odniesieniu do innych obszarów i funkcji. Proces ten ma dwa etapy – diagnostyczny – kończący się zespołową diagnozą wzorców funkcjonowania pacjenta oraz propozycją struktury pracy nad zmianą. Drugi etap to realizacja zmian przy pomocy specjalistów kolejno, zgodnie z ustalonym planem lub częściowo równocześnie, jeśli takie są potrzeby i możliwości pacjenta. Uwagami tymi chcemy podkreślić konieczność zespołowego działania, przestrzegając przed dążeniem do obejmowania całego procesu zmiany przez jedną osobę pomagającą. Wynika to zarówno z idei holistycznego podejścia, jak również poparte jest doświadczeniem programów udzielających pomocy w taki właśnie sposób.
Literatura wykorzystana:

Bibliografia:
Agrawal P., „Siła jest w Tobie. Zdrowie ciała, emocji i ducha w drugiej połowie życia”.Copyright © Preeti Agrawal All rights reserved , s. 172
Antonovsky A., Rozwikłanie tajemnicy zdrowia, Warszawa 1996. Fundacja IPN.
Bernadi L., Sleight P., Bandinelli G., Effect of rosary prayer and yoga mantras on autonomic cardiovascular rhythmus: comparative study.” British Medical Juornal”, 323, 2001, s. 1446-1449.
Campbell Colin T. i Thomas M. Campbell II (2011) „Nowoczesne zasady odżywiania” Łódź: Galaktyka (17, 218, 222, 225, 227,228)
Dalajlama „Moc współczucia. Wybór wykładów Jego Świątobliwości XIV Dajlamy.” Dom Wydawniczy Rebis. Poznań 1999 (s.8) (s.10 – 11) (15-16) Frankl V. E. „ Człowiek w poszukiwaniu sensu.” Wydawnictwo Czarna Owca Warszawa 2009.
Górny M. Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji SGGW (2000). Czy wiesz co jesz. Warszawa Pruszyński i S-ka (s.141)
Grun A., Robben M.M., Znajdź własną drogę. Duchowe inspiracje do uzdrowienia zranień z przeszłości.”
Grun. A. „Źródła siły wewnętrznej. Unikać wyczerpania- wykorzystać pozytywne energie.” Jedność Herder Kielce 2006
Lorenz K. „Tak zwane zło” Państwowy Instytut Wydawniczy 2003 Warszawa
Łuszczyńska Zmiana zachowań zdrowotnych. Dlaczego dobre chęci nie wystarczą? 7. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2004
Mroziak B., Czabała J., Wójtowicz S., Poczucie koherencji a zaburzenia psychiczne, Psychiatria Polska nr 3/1997, 257-268.
Paul Pitchford (2010) „Odżywianie dla zdrowia” Łódź: Galaktyka ( 70,71, 72,118)
Romanowski W. , Eberhardt A.,: Profilaktyczne znaczenie zwiększonej aktywności ruchowej człowieka. PZWL, Warszawa 1972.
Singel R. D. Uważność. Trening pokonywania codziennych trudności, Czarna owca Warszawa 2011” ( 56-57)
Wójtowicz-Dacka M., Zając-Lamparsk L. [red.] „O świadomości. Wybrane zagadnienia.”, 2007. Wydawnictwo Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego. ( 17–39)

Notka o autorach:
Leszek Kapler – psychoterapeuta, specjalista i superwizor psychoterapii uzależnień, trener- superwizor PTP, dyrektor Centrum Integracji Psychicznej w Warszawie
Teresa Majewska – doradca żywieniowy, psychodietetyk
Marcin Bebelski – rehabilitant – fizjoterapeuta, psycholog